Indirect Tax

មេរៀនទី ១                 ពន្ធប្រយោល

                                         Indirect Tax

I. និយមន័យ និង បណ្ដារូភាពពន្ធប្រយោល

          ១. និយមន័យ

                - មូលដ្ឋានដែលបង្កើតឡើងដោយពន្ធប្រយោល

          ដើម្បីធានាបាននូវការអនុវត្ត បណ្តាសំណូមពរបស់រាជរដ្ឋាភិបាលបានបង្ខំគ្រប់ពលរដ្ឋត្រូវតែមានកាតព្វកិច្ចបងពន្ធជូនរដ្ឋ នេះជាការចាំបាច់ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៍ដោយ នៅបណ្ដាសេដ្ឋកិច្ចសង្គមខុសគ្នាៗនោះរបៀបគិតពន្ធក៍ខុគ្នាដែរ ។

          នៅក្នុងសង្គមអារិយធម៍របៀបគិតពន្ធត្រូតែផ្សាភ្ជាប់ និង ផលប្រយោជន៍ដែលប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានពីសង្គម ឬ ហៅថារបៀបគិតពន្ធតាមសមាមាត្រផលប្រយោជន៍ ។ ទៅតាមលក្ខខណ្ឌនេះគ្របប្រជាពលរដ្ឋទទួលបានផលប្រយោជន៍រួមរបស់សង្គមដូចគ្នាៗត្រូវតែបង់ស្មើៗគ្នា ។ គេហៅថា លក្ខណៈសមស្របតាមរយៈខ្សែទទឹង។

          ផលប្រយោជន៍រួមដែលប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់ៗទទួនបាន ស្ដែងឡើងនៅកំរិតប្រើប្រាស់ផលទំនិញ និង កំរិតដែលទទួលបានផលពីសង្គមផ្សេងទៀត ។ ការអនុវត្តនូវលក្ខខ័ណ្ឌគិតពន្ធទៅតាមសមាមាត្រផលដ្រយោជន៍ រដ្ឋាភិបាលបានបង្ខំឲ្យបងពន្ធទៅតាមកំរិតប្រើប្រាស់ផលទំនិញ ទំនិញ ដោយឆ្លងកាត់តាមរូបភាពពន្ធមួយចំនួនដែលបានបង្កប់ក្នុងថ្លៃទំនិញ ។ ដូចនេះអ្នកប្រើប្រាស់ទំនេញទាំនោះ គឺទទួលរងពន្ធ ។ នោះគឺជាមូលដ្ឋានបង្កើរបៀបគិតពន្ធប្រយោល ។

-       និយមន័យ

ពន្ធប្រយោលគឺជារូបភាពប្រមូលព្ធដោយប្រយោលតាមរយៈមនុស្សផ្សេងទៀ តដោយឆ្លង់កាត់តាមរយៈថ្លៃទំនេញបាប្រើប្រាស់ ។ ប៉ុន្ដែប្រាក់បង់ពន្ធនោះ ទទួលតាមរយៈបុគ្គលដែលទទួលរងពន្ធគឺជាអ្នកប្រើប្រាស់ទំនិញ ប៉ុន្តែប្រាក់ដែលបង់ពន្ធនោះ តាមរយៈបុគ្គលណាមួយ ឬ អង្គភាពអាជីវកម្ម ផលិតកម្ម និង សេវាកម្មណាមួយ ដូចជាការគិតពន្ធលើផលិតផល ទំនិញ ឬ សេវាកម្មដែលបានលក់ ឬ ផ្គត់ផ្គង ។

២. បណ្ដារូបភាពពន្ធប្រយោល

        នៅក្នុងប្រទេសជឿនលឿន កំពុងអនុវត្តរូភាពពន្ធប្រយោលជាច្រើន ។ ទន្ទឹមនោះបណ្ដារូភាពពន្ធប្រយោលសំខាន់ៗមួយចំនួនដូចខាងក្រោមៈ

                   ក.អាករលើផលរបរ ( Tax on business )

          អាករលើផលរបរ គឺជាប្រភេទមួយដែលយកទៅលើផលរបនៃផលិតកម្ម អាជីវកម្ម សេវាកម្ម ។

          ប្រភេទដែលបង្កើអាករលើផលរប គឺចំណូលរបស់អ្នកប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែអ្នកបង់ពន្ធគឺជាបណ្ដាក្រុមហ៊ុន សហគ្រាស និង បណ្ដាមូកដ្ឋានអាជីវកម្ម សេវាកម្ម ។ កំររិតនៃការបង់ពន្ធត្រូវកំណត់ដោយអត្រាពន្ធទៅលើប្រាក់ចំណូល អាជីវកម្ម សេវាកម្ម ។ ផ្អែកលើសកម្មភាពអាជីវកម្ម សេវាកម្មនីមួយៗដែលរដ្ឋាភិបាលត្រូបានលើទឹកចិត្ត ឬ រាំស្ទះរដ្ឋាភិបាលបានដាក់កំណត់អត្រាពន្ធខុសៗគ្នា ។

          គុណវិប្បត្តិអាករផលរបរ គឺត្រូវគិតពន្ធត្រួតគ្នា ដូចនេះជះឥទ្ធិពលទៅលើថ្លៃទំនិញ ឬ សេវាកម្ម។

                   ខ.អាករលើតម្លសបន្ថែម

        អាករលើតម្លៃបន្ថែម (អ.ត.ប) គឺជាពន្ធដែលយកលើតម្លៃទំនិញ សេវាកម្ម ដែលឆ្លងកាត់តាមដំណាក់កាលផលិតកម្ម ចរាចរ និង​ កាប្រើប្រាស់ទំនិញ សេវាកម្មទាំនោះ ។

          ប្រភពដែលបង្កើត អ.ត.ប គឺជាចំណូលអ្នកប្រើប្រាស់ ប៉ុន្តែអ្នលលក់ជាអ្នកបងពន្ធដែលបានបង់ផ្នែកមុនរួចហើយ ។

          អ.ត.ប បានកើតឡើងមុនគេបង្អស់នៅប្រទេសបារាំង សហព័ន្ធអាឡឺម៉ងឆ្នាំ ១៩៦៨ នៅស៊ុយអ៊ែត ឆ្នាំ ១៩៧០ ។ ការអនុវត្ត អ.ត.ប      បានស្ដាមកវិញនូវគុណវិប្បត្តិអាករលើផលរបរ ប៉ុន្តែទទាមទាឲ្យត្រូតែមានបណ្ដាលក្ខខ័ណ្ឌក្នុការគ្រប់គ្រងប្រពន្ធ័សក្ខីបត្រ បញ្ជីគណនេយ្យ និង ឯកសារដែលពាក់ពន្ធ័ឲ្យបានល្អហើយភ្ងាក់ងាពន្ធត្រូមានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រាន់។

                   គ.អាករពិសេសលើទំនេញ និង​ សេវាកម្មមួចំនួន (Exatraordinary Tax)

          អ.ព.ទ.ស គឺជាប្រភេទពន្ធដែលយកទៅលើមុខទំនិញ និង សេវាកម្មមួយចំនួនដែលប្រែប្រួលទៅតាមប្រទេសនីមួយៗ។

          នៅប្រទេសបារាំមាន ៨ ក្រុមមុខទំនិញ ដូចជាៈ ប្រេងបរិភោគ សត្វពាហៈនៈដែលសម្លាប់ គ្រឿងអលង្កា (មាស ប្រាក់ ត្បូងមានតម្លៃ) បារី ស្រា ស្រាបៀ ភេជ្ជៈ ស្ករ ភេជ្ជៈចំរេញពីទឹកជ្រោះ ។

          នៅប្រទេសម៉ាឡេស៊ី អ.ព.ទ.ស ត្រូបានគិតពីមុខទំនិញមួយចំនួនដូចជាៈ ទូរទស្សន៍ ទូទឹកកក សំភារៈប្រើប្រាស់ដោយអគ្គិសនី បារី ស្រា ស្រាបៀ ផលិតផលប្រេងឥន្ធនៈ មធ្យោបាយដឹកជញ្ជូនដែលផលិតនៅម៉ាឡេស៊ី។

          ការបែងចែកទំនិញផ្សេៗគ្នា គឺអាស្រ័យដោយលទ្ធភាពផលិតកម្ម និង តម្រូវការប្រើប្រាស់ ទំនិញនីមួយៗខុសគ្នាតាមប្រទេសនីមួយៗ ។ អាចនិយាយបានថា មួយភាគធំនៃមុខទំនិញទាំងនោះមិនទាន់បំរើនូវតម្រូវការចាំបាច់ ឬ ទំនិញទាំងនោះប៉ះពាលដល់សុខភាព។ កំរិតពន្ធត្រូបានកំរិតត្រូវបានកំណត់ដោយសមាមាត្រជាភាគរយលើថ្លៃលក់ដែលមិនទាន់មានពន្ធនៃប្រភេទទំនិញនោះ ។ នៅប្រទេសបារាំងអត្រាពន្ធលើបារី ២១.៦ ភាគរយ ដល់ ៤៩.២ ភាគរយ

                   ឃ. ពន្ធនាំចូលនាំចេញ ( Costom Duty )

          គឺជាប្រភេទពន្ធដែលគិតលើទំនិញនាំចេញនាំចូលដោយឆ្លងកាត់ព្រំដែន ។ ទៅតាមលក្ខណៈរបស់ប្រភេទទំនិញនាំចេញ នាំចូល និង ទំនាក់ទំនងដោះដូររវាងប្រទេសជាតិ នាំឲ្យបង្កើតកំរិតពន្ធនាំចូល នាំចេញផ្សេងគ្នា ។

          ឆ្លងកាត់តាមពន្ធនាំចូល នាំចេញ រដ្ឋាភិបាលបានលើកំពស់ចលនាប្រមូលផ្ដុំប្រភពចំណូល និង ត្រួតពិនិត្យសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចក្រៅប្រទេស ។

II. ចំណុចពិសេសរបសពន្ធប្រយោល

          ១.ពន្ធប្រយោល គឺជាផ្នែកមួយដែលបង្កើនថ្លៃទំនិញ ពោលគឺជាវាបង្កប់នៅក្នុងទំនិញ សេវាកម្មអ្នកប្រើប្រាស់ជាអ្នកទទួលរងពន្ធ ។

          ផ្អែកលើមូលដ្ឋានកំរិតពន្ធប្រយោលបានកំណត់ បុគ្គលជាប់ពន្ធ និង បូកចូលក្នុងថ្លៃទំនិញ សេវាកម្មដែលអ្នកប្រើប្រាស់នៅពេលទិញទំនិញ ឬ ទទួលការផ្គត់ផ្គងសេវា ត្រូវតែទូទាតឲ្យអ្នកលក់នូវចំនួនទឹកប្រាក់មួយចំនួនដែលក្នុងនោះមានពន្ធផងដែរ ក្រោយពេលដែលលក់ទំនិញ ឬ សេវា អាជីវករមានតួនាទីបង់ពន្ធជូនរដ្ឋាភិបាលនូវបំនួនទឹកប្រាក់ពន្ធដែលបានមកពីការលក់ទំនិញ ឬ សេវា ។

          ២.ពន្ធប្រយោលមានលក្ខណៈមិនកើនឡើងតានសមាមាត្រកំរិតចំណូល

          ពន្ធប្រយោលគិតនៅក្នងថ្លៃទំនិញ ឬ សេវានីមួយៗ ដូបនេះបើពិនិត្យមើលនក្ខណៈសំរបសំរួលនោះអ្នកមានបំណូលទាប ឬ ខ្ពស់សុទ្ធតែត្រូទទួលរងពន្ធដូចគ្នា ប៉ុន្តែអត្រាទទួលរងពន្ធខុសៗគ្នា ។ អត្រាទទួលរងពន្ធរបស់អ្នកដែលមានចំណូលទាប ខ្ពស់ជាងអ្នកដែលមានចំណូលខ្ពស់ ។ ដូចនេះគេនិយាយពន្ធប្រយោលមិនកើនឡើងតាមសមាមាត្រនៃកំរិតចំណូល ។ ឧទាហរណ៍ៈ លោក ក មានចំណូល ១០.០០០ ដុល្លា ក្នុងមួយខែ និង លោក ខ មានចំណូល ២.០០០ ដុល្លា ក្នុងមួយខែ ។ លោកទាំពីរសុទ្ធតែទិញទូរទស្សន៍មួយគ្រឿងដូចគ្នា កំរិតពន្ធទូរទស្សន៍ ៥០ ដុល្លា ដូចច្នេះអត្រាទទួលរងពន្ធរបស់លើក ខ ស្មើរនឹង ៥០ ដុល្លា ចែកឲ្យ ២.០០០ ដុល្លាធំជាងអត្រាទទួលរងរបស់លោក ក គឺ ស្មើរនឹង ៥០ ដុល្លាចែក ១០.០០០ ដុល្លា ។ ដើម្បីធានានូវលក្ខណៈស្មើរភាពគ្នារដ្ឋាភិបាលបានបង្កើតអត្រាពន្ធទាប ឬ អត្រាពន្ធអទិភាពចំពោះប្រភេទមុខទំនិញដែលប្រើប្រាស់ចាំបាច់មួយចំនួន ។

III. តួនាទីរបស់ពន្ធប្រយោល

          ១. ពន្ធប្រយោលជាឧបករណ៍ប្រមូលផ្ដុំប្រភពចំណូលរបស់ថវិការដ្ឋ

          ពន្ធប្រយោលស្ថិតនៅក្នុងថ្លៃទំនិញ ឬ សេវា ដូចនេះនៅពេលដែលទំនិញ ឬ សេវាត្រូវលក់ ឬ ធ្វើការផ្គត់ផ្គងនោះ កំរិតពន្ធប្រយោលត្រូវបានអនុវត្ត ហេតុដូចនេះហើយលទ្ធភាពប្រមូលពន្ធបានលឿន ។ ក្របខណ្ឌ័គិតពន្ធប្រយោលទូលាយ ដូចនេះបង្កលទ្ធភាពប្រមូលផ្ដុំប្រភពចំណូលបានច្រើន ។ រដ្ឋាភិបាលអាចបង្កើនប្រភពប្រាក់ចំណូលបានច្រើន តាមរយៈការបង្កើនពន្ធ ។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក៍ដោយ ប៉ុន្ដែមិនមែនចង់បង្កើនអត្រាពន្ធប៉ុណ្ណោះទេ គឺអាស្រ័យទៅតាមស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចសង្គមជាតិ ដើម្បីកំណត់កំរិតចំណូល និង ចំនួនចំណូលឲ្យបានសមស្រប ។

          ២. ពន្ធប្រយោល គឺឧបករណ៍សំរបសំរួលជំរុញ ផលិតកម្ម អាជីវកម្ម សេវាកម្ម និង ការប្រើប្រាស់ក្នុងប្រទេស ឆ្លងកាត់តាមកំរិតកំណត់ពន្ធប្រយោលទៅតាមមុខទំនិញនីមួយៗ ដែលមានការជះឥទ្ធិពលពីលើពន្ធ ក្នុងការណែនាំដល់ផលិតកម្ម អាជីវកម្ម សេវាកម្ម ដើម្បីជំរុញផលិតកម្មរបស់ខ្លួន ។ ពន្ធប្រយោលបានជះឥទ្ធិពលដល់ការបង្កើតឡើង និង ការអនុវត្តថ្លៃទំនិញ សេវា ដូចនេះវាជះឥទ្ធិពលដល់កំលាំងទិញលើទីផ្សារ។ ផ្ដើមចេញពីលទ្ធភាពលក់ដូផលិតផល ទំនិញរបស់ទីផ្សារ និង ជះឥទ្ធិពលច្រាសមកវិញ ធ្វើឲ្យមានការអភិវឌ្ឍ ដល់ផលិតកម្ម ទាំងទំហំ និង រចនាសម្ព័ន្ធ ។

          ផ្អែកលើការរីចម្រើន និង ស្ថេរភាពនៃសេដ្ឋកិច្ចជាតិ និង អតិផរណា រដ្ឋាភិបានអាចបង្កើន ឬ បន្ថយអត្រាពន្ធប្រយោលដើម្បីសម្របសម្រួលដលការផ្គត់ផ្គង និង តម្រូវការលើទីផ្សារក្នុងគោលបំណង បង្កើតឡើងវិញនុវកម្លាំងតុល្យភាពថ្មីនៃខឿនសេដ្ខកិច្ចជាតិ។

          ៣. ពន្ធប្រយោលគឺោឧបករណ៍បែងចែកចំណូលប្រភពដោយប្រសិទ្ធិភាព

          នៅក្នុងខឿនសេដ្ឋកិច្ចសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារ ទន្ទឹមគុណសម្បត្តិ និង គុណវិបត្តិ ក្នុងនោះលេចធ្លោជាងគេគឺមានការបែងចែករវាងអកណកមាន និង អ្នកក្រនៅក្នុស្រទាបពលរដ្ឋ។ ការបែងចែកចំណូលប្រកបដោយរបៀបមួយសមស្របជានិច្ចជាកាល គឺទាមទានូវការចូលរួមគ្រប់ស្រទាប់ពលរដ្ឋនៅក្នុងសង្គម។ រដ្ឋាភិបាលត្រូវតែរាល់ប្រើប្រាស់ប្រភេទឧបករណ៍ ដើម្បីអនុវត្តឲ្យមានប្រសិទ្ធភាព។

IV. ការគ្រប់គ្រងបង់ពន្ធប្រយោល

          ១. ការកត់ត្រាចូលបញ្ជីអាជីវកម្ម និង បញ្ជីពន្ធ

                   ក. ការកត់ត្រាចូលបញ្ជីអាជីវកម្ម

          បណ្ណាប្រពន្ធសេដ្ឋកិច្ច បុគ្គលដែលបានចូលបញ្ជីអាជីវកម្ម ដែលចំណុះអោយគ្រប់ជំនាញគ្រប់សមាសភាព សេដ្ឋកិច្ច គ្របរូភាពផលិតកម្ម អាជីវកម្ម សេវាកម្ម ត្រូអនុវត្តន័ការកំណត់ត្រាចូលក្នុងបញ្ជីអាជីវកម្មដូចជាៈ

-       ប្រភេទមុខរបរ

-       ទំហំអាជីវកម្ម

-       រយះពេល និង ទីកន្លែងអាជីវកម្ម

-       កិច្ចសន្យាអាជីវកម្ម និង ការអនុវត្តកាតព្វកិច្ចរបស់អាជីវកម្ម។

ការកត់ត្រាចូលបញ្ជីអាជីវកម្ម គឺជាមូលដ្ឋានយ៉ាងសំខាន់ក្នុងគោលបំណងធានាបាននូវបណ្ដាផលប្រយោជន៍ស្របច្បាប់ដែបានចែងក្នុងច្បាប់ ទន្ទឹមនោះកំណត់នូកាតព្វកិច្ចរបស់អាជីវកម្ម ចំពោះអាជីវកម្មរដ្ឋ។ ការកំណតើត្រាចូលអាជីវកម្ម បានបង្កលក្ខខណ្ឌដើម្បីអនុវត្តនូវការត្រូតពិនិត្យរបស់រដ្ឋចំពោះអាជីវកម្មនីមួយៗ ដែលឆ្លងកាត់ការលំបាក បានឧបត្ថម្ភឲ្យបណ្ដាអង្គភាពអាជីវកម្ម អភិវឌ្ឍផលិតផលអាជីវកម្មឲ្យត្រូវតាមទិសដៅរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល។

                             ខ. ការកំណត់ត្រាចូលក្នុបញ្ជីពន្ធ

                             ព្រមជាមួយការបង្កើតអាជីវកម្ម បណ្ដាអង្គភាពអាជីវកម្មត្រូបំពេញនូវលិខិតប្រកាសនូវចំនួនប្រាពន្ធដែលត្រូវបង់ និង ត្រូបង់ប្រាក់ពន្ធជូនអង្គភាពពន្អទៅតាមកាលកំណត់។ នៅលិខិតប្រកាសអាជីវកម្ម ត្រូវបំពេញប្រភេទអាជីវកម្មរបស់ខ្លួនចំនួនប្រាក់ចំណូលប្រចាំខែចំនួនប្រាក់ពន្អដែលត្រូបង់ វិធីសាស្ត្រទូទាត់ប្រាក់ពន្ធ។